Preventieve ouderenzorg

Preventieve ouderenzorg heeft als doel het voorkomen van ziekten en de bescherming van de gezondheid van ouderen.

Zoveel ouderen, zoveel varianten. De ene oudere van 75 jaar is nog onafhankelijk, vitaal en fit. De andere oudere heeft misschien dagelijks ondersteuning en (mantel)zorg nodig. Dat betekent dat het aanbod van preventieve maatregelen voor de ouderenzorg zeer divers dient te zijn. Dan dienen zich de volgende vragen aan:

Zijn er onderwerpen die te weinig aandacht krijgen in de preventieve ouderenzorg?
Zijn er onderdelen van preventieve ouderenzorg die iedere huisarts, iedere gemeente, ieder (sociaal) wijkteam dient aan te bieden?
Wat houdt een goede preventieve ouderenzorg eigenlijk in?

Algemene aandachtspunten voor preventieve ouderenzorg

Samen met of door ouderen ontwikkelen van acties en handelingen, is een belangrijk aandachtspunt. Indien professionele instanties de ouderen bij hun plannen betrekken, is het commitment van de ouderen veel groter.

Elke oudere is anders

Ouderen verschillen onderling enorm (vitaliteit, kwetsbaarheid, chronische ziekten, behoefte aan zorg). Sommigen hebben extra aandacht nodig, omdat ze meer kans hebben kwetsbaar te worden of al kwetsbaar zijn. Ook moet nagedacht worden wat ouderen belangrijk vinden. Welke normen en waarden hanteren zij? Welk werkverleden hebben ze? Zijn ze religieus? Wensen ze sociale contacten of wensen ze meer op zichzelf te zijn?

Wat maakt het leven voor ouderen de moeite waard?

Moeten er acties en handelingen bedacht worden voor ouderen die behoefte hebben aan een zinvolle invulling van hun dag? Met ouderen dienen hun wensen en behoeften geïnventariseerd te worden. Ze dienen gestimuleerd te worden mee te doen aan activiteiten. Dat kunnen bijv. sportieve activiteiten zijn, maar ook gezamenlijke uitjes. Te denken valt aan een buurthuis, waar ouderen bijv. hun maaltijd kunnen gebruiken. Ze komen daarmee buiten, ontmoeten andere mensen en geven een invulling aan hun dag.

Maatwerk is nodig

Werken de acties richting ouderen goed genoeg? Bereiken de acties de ouderen? Ook hier is synergie noodzakelijk! Ouderen dienen aangesproken te worden op wat ze wel of niet (meer) kunnen. Bovendien dienen de acties en handelingen zo veel mogelijk op zelfredzaamheid gericht te zijn.

Ouderen zijn niet goed voorbereid op ouder worden en onderschatten hun eigen kwetsbaarheid

Ouderen onderschatten vaak hoe kwetsbaar zij zelf zijn en starten vaak (te) laat met het nadenken over de toekomstige situatie, zorg en ondersteuning. Ze houden soms (te) lang vol dat ze niet kwetsbaar zijn. Bovendien verwachten ze dat ze de zorg/hulp krijgen die ze nodig hebben. Dat gaat echter niet de werkelijkheid worden. De Seniorencoalitie (ANBO, KBO-PCOB, Koepel Gepensioneerden, NOOM en SOMNL) vreest dat de voorgestelde bezuinigen niet het gewenste effect zullen hebben en maken zich grote zorgen over ouderen die de zorg niet zelf (of met familie en vrienden) kunnen organiseren. Als de voorgestelde bezuinigingen in de zorg doorgevoerd worden, staat deze groep in de kou.

Bovendien gaan ouderen niet goed om met een minder goede gezondheid. Ze vinden het moeilijk zich aan te passen wanneer ze kwetsbaar worden. Ze willen in het hier en nu leven.

Preventieve ouderenzorg betekent ouderen te helpen bij het vooruit kijken en vroegtijdig te signaleren waar aan te passen. Dat maakt dat ouderen langer zelfstandig kunnen leven en wonen. Ouderen zijn in de regel weinig bezig met een (gezonde) leefstijl. De meeste ouderen vinden sociale contacten en een sociaal netwerk belangrijk. Ze vinden het soms echter moeilijk om sociale relaties te beginnen en te onderhouden. Eenzaamheid is hierbij, zeker na corona, een groot probleem. Ouderen geven niet snel aan dat ze zich eenzaam voelen. Ouderen voelen zich veelal gelukkiger als ze dichtbij anderen wonen en hen laagdrempelig kunnen ontmoeten. Dat verkleint de vraag naar zorg. Zuur is het daarom dat er een voorstel ligt om te bezuinigen op dagbesteding en welzijn in plaats van daarin te investeren.

De Seniorencoalitie meent daarom dat de overheid snel goede randvoorwaarden voor een goed ouder worden moet creëren (bouwen van nieuwe woonvormen en investeren in activiteiten en ontmoetingen).

Voorlichting is een prachtig middel voor preventieve ouderenzorg

Regeren is vooruitzien, zegt het spreekwoord! Voorlichting kan bijv. gaan over dementie en hoe dit proces verloopt. Maar ook voorlichting over bijv. gezonde voeding en voldoende beweging is hier op zijn plaats! Het is een goede voorbereiding op een mogelijke toekomstige situatie voor ouderen en voor hun mantelzorgers.

Zeer zinvol is het ook dat ouderen informatie en voorlichting krijgen via veel gebruikte mediakanalen voor ouderen.

Sommige ouderen bereiden zich wél goed op hun toekomst voor

Natuurlijk zijn er ook ouderen die anticiperen op de toekomst en nieuwe woonplannen bedenken en uitvoeren. Kleine aanpassingen in een woning kunnen er al voor zorgen dat de oudere langer in het eigen vertrouwde huis kan blijven wonen. (AOW.nu heeft daar onlangs een nieuwsbrief en een artikel voor de website over gepubliceerd.)

En niet te vergeten winkelcentra: aangepast aan ouderen, laagdrempelig, voorzien van lift en roltrap en toilet.

Wat te denken van de woonomgeving: fietspaden en looproutes, zodat ouderen meer kunnen bewegen en meer zelfredzaam kunnen zijn.

Apps en apparaten (e-health) ter ondersteuning van de gezondheid van ouderen

Deze kunnen worden ingezet voor preventieve ouderenzorg. De GGD AppStore heeft bijv. een overzicht van belangrijke gezondheid-apps die zijn getest door de Gemeentelijke Gezondheidsdienst.

Ten aanzien van e-health bestaan er hoge verwachtingen voor de toekomst van de ouderenzorg. E-health zou een goede aanvulling (géén vervanging) kunnen zijn voor de reguliere zorg en ondersteuning. E-health is zeker niet voor iedere oudere geschikt en sluit volgens professionals nog te weinig aan op de verschillen tussen ouderen wat betreft hun voorkeuren en kennis van digitale vaardigheden. E-health wordt vaak al in de praktijk gebruikt, bijv. bij internetcontact tussen zorgverlener en oudere, het onderhouden van sociaal contact via apps, technologische toepassingen in huis (camera’s die gevaarlijke situaties signaleren en waarschuwen, of de dag structureren met behulp van een smartwatch of gps-tracker). Het geeft ouderen een veiliger gevoel en bevordert de online communicatie met de zorgverleners.

Preventie tijdig herkennen en inzetten

Veel verschillende zorgverleners bieden tegelijkertijd ondersteuning en zorg. De samenwerking is niet altijd optimaal. Het is niet altijd duidelijk welke partij waarvoor verantwoordelijk is. Ook is er onduidelijkheid over de betaling van preventieve handelingen en acties. Er zou een betere samenwerking tussen gemeenten en organisaties voor wat betreft zorg en welzijn tot stand moeten komen.

Vaak worden risico’s niet herkend of opgevolgd, omdat er minder geld uitgegeven wordt aan de thuiszorg. Vaak ontbreekt een wijkverpleegkundige of verzorger van het huishouden. Ouderen worden, na thuiskomst uit het ziekenhuis, soms niet meer bezocht. Het gevolg is dat ouderen, als gevolg daarvan, onnodig op de spoedeisende hulp of bij de eerste hulp van het ziekenhuis om hulp vragen.

Een gemeentelijk ouderenbeleid is geen overbodige luxe

Door gebruik te maken van de beschikbare gegevens kan de gemeente meer aandacht geven aan preventief ouderenbeleid. Geclusterd kan worden naar woonwijk om daarmee maatwerk per woonwijk te leveren, bijv. tussen ouderen in de stad en ouderen op het platteland zijn er grote verschillen. De gemeente dient de ouderen te betrekken en hen te stimuleren zelf acties en handelingen te bedenken en uit te voeren. Dat kan een handwerkclub, een leesclub, een koffie-uurtje zijn. Vrijwilligers kunnen hierbij helpen. De ondersteuning van professionals blijft echter noodzakelijk.

Een ondersteunende rol van de rijksoverheid is noodzakelijk

De overheid kan campagnes inzetten waarin mogelijkheden op het terrein van zorg en ondersteuning gegeven worden. Er dient geld vrijgemaakt te worden voor preventieve ouderenzorg, zoals adviserende professionals. De overheid heeft daartoe al beleid ingezet.

Een persoonlijk preventieplan?

Mensen stellen het vaak uit om over (minder positieve) situaties na te denken. Echter: een goede voorbereiding is het halve werk! Is uw woning geschikt als uw gezondheid misschien minder wordt? Verhuizen naar een begane-grond-woning of een appartement? Wat wenst u: onderhoud van een tuin, of van een balkon of terras? Zijn er mensen in uw buurt die u kunnen helpen met klusjes of bijv. met boodschappen doen?

Om toekomstige knelpunten het hoofd te kunnen bieden is het niet alleen belangrijk ervoor te zorgen dat de ouderenzorg goed georganiseerd blijft, maar er ook voor te zorgen dat mensen vitaal en gezond ouder kunnen worden. Daar kunt u ook zelf uw steentje aan bijdragen!

Enkele tips voor uw fysieke gezondheid:

Beweeg zo veel als u kunt. Daarmee behoudt u uw fitheid.
Ga stretchen. De meeste ouderen bewegen te weinig of te eenzijdig.
Doe krachtoefeningen. Spierkracht en spiermassa nemen af bij het ouder worden. Dat kunt u natuurlijk thuis doen, maar dat kan bijv. ook bij een sportschool.
Eet gezond. Zorg ervoor dat het lichaam alle benodigde ingrediënten krijgt om vitaal ouder te worden.
Eet voldoende. Ouder worden betekent een vertraagd metabolisme en een vertraagde spijsvertering. Daardoor eten ouderen vaak minder en verliezen spiermassa. Alhoewel ouderen in de regel wat minder eten, is het wel belangrijk dat het voedsel voldoende eiwitten en groenten bevat.
Voedingssupplementen (in overleg met de huisarts) kunnen een goede aanvulling zijn, bijv. vitamine D, calcium en magnesium voor uw botten. Of omega 3 voor de gewrichten en de hersenen.

Enkele tips voor uw algemene welzijn

Wees sociaal. Sterke sociale relaties maken dat u zich goed en gelukkiger voelt. Bovendien kunnen goede sociale relaties u helpen als ú dat nodig heeft.
Denk in oplossingen, niet in problemen. Is een situatie niet zoals u wenst? Analyseer of en wat u er aan zou kunnen veranderen. Kunt u het veranderen? Doe het! Kunt u het niet veranderen? Dan blijft u niets anders over dan acceptatie. Van kniezen worden mensen ziek!
Een dag niet gelachen is een dag niet geleefd. Lachen geeft energie!
Blijf u actief inzetten voor de maatschappij. Dat houdt gezond! Bovendien is de inzet van ouderen op dit moment geen overbodige luxe!
Denk na hoe u uw nieuwe levensfase gaat invullen:

. Welke creatieve acties zou u graag willen oppakken?

. Welke uitdagingen zou u nog willen aangaan?

. Wilt u zich graag nuttig blijven voelen? Welke acties moet u daartoe ondernemen?

. Houdt u van sociale contacten? Waar kunt u die aanknopen?

Blijf leren. Ook hersenen hebben een goede conditie nodig om goed te kunnen blijven functioneren. Of dat nu een kruiswoordpuzzel of een cursus koken is, leren is altijd gezond.

Kortom: ouder worden hoeft echt niet saai te zijn. Pluk de dag en probeer er steeds weer iets moois van te maken!

Lees meer over de toekomst van ouderenzorg.

Meer over: